Huperzine A (HupA) là một alkaloid được phân lập từ cây Thạch tùng răng cưa (Huperzia serrata), đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn sự tiến triển bệnh Alzheimer - chứng bệnh sa sút trí tuệ mà rất nhiều người trên toàn thế giới đang gặp phải. Với mục đích góp phần tạo thêm nguồn nguyên liệu sản xuất HupA cũng như tạo ra các chế phẩm thực phẩm chức năng có tác dụng hỗ trợ điều trị bệnh Alzheimer, các nhà khoa học của Học viên Quân y đã thực hiện nhiệm vụ: “Nghiên cứu xây dựng quy trình công nghệ tạo sinh khối tế bào từ Thạch tùng răng cưa (Huperzia serrate) để chiết xuất hoạt chất HupA ứng dụng trong công nghiệp thực phẩm”. Đây là đề tài trong khuôn khổ Đề án phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học lĩnh vực công nghiệp chế biến đến năm 2020, do Trung tá, TS. Nguyễn Văn Thư - Học viện Quân y làm chủ nhiệm, cơ quan chủ trì là Học viện Quân y, đơn vị phối hợp: Viện Di truyền Nông nghiệp, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.

Sau hơn hai năm thực hiện, nhóm nghiên cứu đã xây dựng được quy trình công nghệ và mô hình thiết bị tạo sinh khối tế bào từ cây Thạch tùng răng cưa; Xây dựng quy trình tách chiết, tinh sạch hoạt chất Huperzine A từ sinh khối tế bào tế bào Thạch tùng răng cưa; Xây dựng quy trình sản xuất, đánh giá tính an toàn và tác dụng hỗ trợ điều trị cải thiện trí nhớ của viên nang thực phẩm chức năng chứa Huperzine A.

Viên nang HupA được đánh giá có độ an toàn sau khi được kiểm nghiệm độc tính cấp và bán trường diễn trên chuột và thỏ. Về tác dụng hỗ trợ điều trị cải thiện trí nhớ của viên nang thực phẩm chức năng chứa Huperzine A, chế phẩm HupA từ thạch tùng răng cưa có tác dụng ức chế acetylcholinesterase in vitro, viên nang mềm HupA với liều 192mg/kg thể trọng chuột có tác dụng cải thiện trí nhớ trên chuột gây suy giảm trí nhớ bằng scopolamine.

Nhóm nghiên cứu đã hoàn thành đủ và vượt khối lượng công việc theo hợp đồng ký kết với Bộ Công Thương. Cụ thể đã sản xuất 212,4 kg (vượt 12,4 kg) sinh khối tế bào Thạch tùng răng cưa, từ đó sản xuất 45.000 viên (vượt 15.000 viên) thực phẩm chức năng bảo vệ sức khỏe với hàm lượng HupA đạt 200 µg/viên. Viên hình thuôn, màu nâu đỏ bên trong chứa hệ phân tán thuốc dạng lỏng. Độ rã của viên nang dưới 30 phút. Viên nang có đầy đủ các chỉ tiêu chất lượng đáp ứng theo yêu cầu và được Sở Y tế Hà Nội thẩm định.

Ngoài ra, nhóm nghiên cứu đã hoàn thành 02 bản định danh cây Thạch tùng răng cưa mọc ngoài tự nhiên; 01 bản Tiêu chuẩn chất lượng của Huperzine A và 01 bản Tiêu chuẩn chất lượng của viên nang mềm thực phẩm chức năng chứa Hupeine A, 01 bản tiêu chuẩn chất lượng của sinh khối tế bào Thạch tùng răng cưa. Tất cả đều được cơ quan chức năng có thẩm quyền thẩm định. Kết quả nghiên cứu của đề tài đã được đăng trên 2 Tạp chí uy tín về Y học trong nước. Về đào tạo, có 1 nghiên cứu sinh đang trong thời gian đào tạo, 1 dược sĩ chuyên khoa cấp II, 1 thạc sĩ và 6 sinh viên tốt nghiệp.

Trung tá, TS. Nguyễn Văn Thư - Chủ nhiệm đề tài chia sẻ: “Đề tài triển khai trong thời gian dịch bệnh Covid-19 bùng phát nên một số tá dược bán thành phẩm phải mua từ nước ngoài bị gián đoạn nguồn cung, phải chờ đợi rất mất thời gian. Tuy nhiên, với nỗ lực của nhóm nghiên cứu và hỗ trợ, tạo điều kiện của Bộ Công Thương, chúng tôi đã cố gắng để hoàn thành nhiệm vụ và mong muốn nhiệm vụ tiếp tục được tạo điều kiện để sản xuất thử nghiệm”.

Tại buổi nghiệm thu đề tài của Bộ Công Thương diễn ra vào ngày 28/12/2021, GS.TS. Đặng Thị Thu - Chủ tịch hội đồng đánh giá rất cao kết quả nghiên cứu của đề tài này. Các hồ sơ, sản phẩm đã được nhóm thực hiện đề tài của Học viện Quân y chuẩn bị và thực hiện rất cẩn thận và kỹ lưỡng. “Việc sản phẩm viên nang mềm thực phẩm chức năng HupA được Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế công bố sản phẩm và Trung tâm Nghiên cứu ứng dụng sản xuất thực phẩm chức năng Học viên Quân y ứng dụng để sản xuất là một minh chứng rất rõ về việc sản phẩm là rất cần thiết và hoàn toàn đủ điều kiện để lưu hành trên thị trường. Đề tài đã mở ra một hướng đi mới với một sản phẩm hỗ trợ điều trị bệnh sa sút trí tuệ, cải thiện trí nhớ có tính thương mại hóa cao, có thể cạnh tranh với hàng ngoại nhập.” TS. Thu nhấn mạnh.

Với kết quả nghiên cứu tách chiết thành công hoạt chất HupA có hàm lượng 0,00815% từ sinh khối tế bào Thạch tùng răng cưa, từ đó sản xuất thực phẩm chức năng chứa HupA dưới dạng viên nang mềm, cải thiện trí nhớ cho người mắc bệnh sa sút trí tuệ, toàn thể hội đồng nghiệm thu đánh giá rất cao những kết quả của đề tài này. Nhóm các nhà nghiên cứu của Học viện Quân y đã hoàn thành xuất sắc các chỉ tiêu về chất lượng cũng như số lượng, chủng loại sản phẩm theo yêu cầu. Hội đồng đã nhất trí nghiệm thu đề tài và kiến nghị Bộ Công Thương tạo điều kiện để đề tài có thể triển khai sản xuất thử nghiệm, thương mại hóa sản phẩm mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cao trong thời gian tới.